NOT DEFTERİ: Gazi’nin ilk Bursa ziyareti  

Takvimler dün 17 Ekim’i gösteriyordu. Bu tarihin Bursa için önemi büyüktü. Çünkü, İzmir 9  Eylül, Bursa da 11 Eylül 1922 günü istiklaline kavuşmuş ve 11 Ekim 1922 tarihinde de Mudanya Mütarekesi imzalanmıştı. Sıra TBMM Hükümeti’nin kuracağı devlet modeline gelmişti. İşgalin bitişinden hemen sonra komutanları ile birlikte Bursa’ya gelen ve önemli açıklamalar yapan Gazi Mustafa Kemal Atatürk, bu tarihten sonra tam 17, toplamda 18 kez Bursa’yı ziyaret etmişti vefatına kadar…

Bu ziyaretleri, dönemin gazetelerinden tercüme ederek kitaplaştıran araştırmacı-yazar Nezaket Özdemir’in “Ulusal Basında Atatürk’ün Bursa Gezileri” kitabının giriş makalesinden alıntı yaparak, bu ilk gezinin önemine bu haftaki Not Defteri’nde değinmek istedim.

ABD ve Fransız basınına ilk siyasi demeçler

Atatürk’ün bütün yurt gezileri önemli olmakla birlikte Bursa’da yaptığı açıklamaların Cumhuriyet tarihinde çok özel bir yeri vardır. Gazetelerde yer alan bilgilere göre, Yunanlılar’ın 9 Eylül 1922 tarihinde İzmir’de denize dökülmelerinden yaklaşık 15 ay ve Bursa’nın kurtuluşundan 36 gün sonra Atatürk Batı Grubu Orduları’nı teftiş amacıyla 17 Ekim (Teşrin-i evvel) 1922 günü, yanında kuvvet komutanları olduğu halde Bursa’ya 12 günlük bir gezi yapar. Bu gezi sırasında Atatürk’ün yaptığı toplantılarda verdiği söylevler ile hem dış dünyaya hem de iç kamuoyuna yeni devletin nasıl şekilleneceği konusunda çok önemli mesajlar verdiği görülür.

Bu mesajların belki de en önemlisi, 11 Ekim 1922’de imzalanan Mudanya Mütarekesi’nden sonra Lozan’da Türkiye’nin duruşunun ve kırmızı çizgilerinin işareti kabul edilebilecek mesajıdır. Savaştan tüm gücünü son damlasına kadar kullanarak çıkmış, siyasi olarak uluslararası arenada henüz tanınmamış, üstelik İstanbul’un işgal altında olduğu bir dönemde, Atatürk Bursa’da TBMM Hükümeti Başkanı olarak zafer sonrası şekillenecek genç Cumhuriyet’in ilk siyasi demecini vermiştir.

23 Ekim 1922 günü United Press Muhabiri Edward King’in “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin sulh programındaki nokta-i esasiyesi nelerdir?” sorusuna çok net bir cevap verir:

“Misak-ı Milli.”

- Boğazlan meselesinin halli için buyurduğunuz suret-i hal nedir?

“İstanbul ve Marmara’nın emniyeti masun kalmak (korunmak) şartıyla Boğazlar’ın cihana açık bulunması esas maksadımızdır. Bu hususta alâkadar devletler ile beraber bulacağımız şekil, makul ve muteber (geçerli) olacaktır.”

- Gabar ve Kürdistan petrol arazisini talep edecek misiniz?

“Musul Vilayeti hududu milliyemiz dahilindedir.”

- Amerika cemahir-i müttehidesi (Amerika Birleşik Devletleri) hakkında ne türlü bir siyaseti iktisadiye takip edeceksiniz?

“Amerika’nın menafi milliyemizi azami derecede tatmin edebilecek olan vâsi (geniş) sermaye ve menabiinden (kaynaklarından) istifadeye ehemmiyet atfederiz.”

28 Ekim 1922 günü de bu kez Fransız “Le Petit Parisien” gazetesine verdiği demeçte ise kapitülasyonların kalkacağını söylemektedir. Bu iki demeç Lozan’ın belkemiğini oluşturur. Her ne kadar Atatürk’ün bu kararlılığı dış dünyada hayretle karşılanmış olsa da masadan büyük bir zaferle kalkan Türkiye Cumhuriyeti’dir.

Bursa’nın Atatürk coşkusu

Gazi Mustafa Kemal’in 12 gün süren bu ilk Bursa gezisi, 17 Ekim günü yağmur altında bekleyen halkın coşkulu karşılaması ile başlamıştı. Halk kortejin geçeceği yollarda beklerken, minarelerden kasideler yükseliyor, Tophane’den top sesleri geliyordu. Orhan Cami avlusu ve meydanda Atası’nı bekleyen Bursa halkının tezahüratı ile tarihi Belediye Binası’na gelen Mustafa Kemal Atatürk, burada çeşitli heyetleri kabulünden sonra, katılımcılara da hitap ediyordu.

“Muhterem Bursa halkının hakkımızda gösterdiği  samimi tezahürattan fevkalade mahsusum. Bu gün saadetini hissettiğimiz zaferi mahza, milletimizin azmi ve iman kudreti ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Orduları’nın süngüleri kazanmıştır. Üç buçuk sene süren bu mücahededen sonra, ilmi nokta-i nazarından, maarif nokta-i nazarından, iktisadiyat nokta-i nazarından mücadelemize devam edeceğiz. Ve eminim ki, bunda da muvaffak olacağız, fabrikacı olacağız.”

Kaynak: Ulusal Basında Atatürk’ün Bursa Gezileri kitabı