0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Yüz yıllık bir hikâye…

Yunan İşgali, özgürlüğe kadar yaşananlar ve Cumhuriyet döneminde Bursa…

Yaşadığımız kent için böylesine önem taşıyan yıllarla ilgili tarihsel notları paylaşmak, gerçekleri kaynaklardan öğrenerek bir sonuca varmak, bunun sonucu olarak Bursa’nın Osmanlı İmparatorluğu ve sonrasında Türkiye Cumhuriyeti için önemini kavramak, içinde bulunduğumuz sıkıntılı günlerde daha da önem kazanıyor. Bu amaçla, Mondros Mütarekesi’nin ardından 8 Temmuz 1920 günü yaşanan işgali ve ardından geçen 2 yıl 2 ay 2 günlük esaretin şehir ile Milli Mücadele kahramanlarında yarattığı etkileri ve özgürlük yolunda yaşananları iki safhada iletmeye çalışacağım.

Amaç; yüz yıl öncesini, arada geçen zamanı ve günümüzü gözler önüne sererek Bursa’nın Türkiye’deki yeri ve önemini bir kez daha gözler önüne sermek.

MONDROS MÜTAREKESİ SONRASI BURSA

Osmanlı topraklarının işgaline yol açan Mondros Mütarekesi sonrası halk yılgın, ordu yorgun ve Milli Mücadele yanlıları oldukça yalnızdır. Bunun en fazla hissedildiği yerlerden biri de Bursa vilayetidir. Bir yanda şehre atanan valiler, diğer yandan Saray’ın ve Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin sükûnet çağrıları ile özgürlük mücadelesi törpülenir. Bu nedenle Bursa’da Müdafaa-i Hukuk teşkilatı bir türlü oluşamaz. Vali Ebubekir Hazım Bey (Tepeyran) gitmiş, yerine Gümülcineli İsmail Bey gelmiştir. O da Milli Mücadeleyi önleme gayretleri içindedir. İttihat ve Terakki Fırkası ileri gelenlerini tutuklatır.

Vali İsmail Bey bununla da yetinmez. Milli Mücadele yanlılarını Bursa’dan sürer ve bazı yerel basın mensuplarına da baskı uygular. Yeni Vali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın hakimiyetini sağlamak için emrindeki emniyet güçlerini, Milli Mücadele yanlılarını bastırmak için kullanır. Bu nedenle özgürlük mücadelesi çok gizli yapılmaya çalışılır. Bu arada İstanbul Hükümeti, Şehzade Abdürrahim Efendi başkanlığında bir Nasihat Heyeti gönderir. Vali İsmail Bey ve İstanbul heyeti halka hitaplarında, padişahın selamını iletir ve sonra da halkı sükûnete davet eder. Halkın itaatini sağlamak için bir genelge de yayınlanır.

Bu arada, 19. Kolordu’yu toparlamak için Bekir Sami Bey Bursa’ya gönderilir. Vali İsmail Bey, Bekir Sami Bey gelmeden Bursa’dan ayrılmak zorunda kalır. Bekir Sami Bey de, Bursa’yı tekrar ayağa kaldıracak çalışmaları başlatır. 18 Eylül 1919 tarihinde Harbiye Nazırı’nı uyararak, Bursa’da sıkıyönetim ilan eder ve kontrolü sağlar. Bu arada Bursa Valiliği’ne Nemrut Mustafa Paşa atanır. Bekir Sami Bey, uzun uğraşlardan sonra Mustafa Paşa’yı da Bursa’dan uzaklaştırır. Bir süre sonra Ebubekir Hazım Bey (Tepeyran) ikinci kez Bursa Valiliği’ne atanır. Bekir Sami Bey de görevinde kalır. Bu arada İstanbul Hükümeti istifa eder. Bir süre sonra boşalan Bursa Valiliği’ne vekâleten Bekir Sami Bey atanmıştır. Bu gelişmeler sırasında Ankara’da Meclis açılışı çalışmaları da hızlanır. 19 Mart 1920’de Mustafa Kemal Paşa vilayetlere, müstakil livalar ve kolordu kumandanlarına gönderdiği bir tebliğ ile her livadan Meclis’e beş temsilci seçilmesini ister. Seçim, liva merkezi ve kazalardaki ikinci seçmenler, vilayet idare meclisleri, belediye meclisleri ve Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti idâre heyeti üyelerinden oluşan bir heyet tarafından yapılacaktır. Vakit darlığından ötürü birinci seçmenlere müracaat edilemez. Uygulamada tüm livalarda Müdafaa-yı Hukuk cemiyetlerinin önerdiği veya kabul ettiği adaylar seçilir. Bursa’dan seçilen (belirlenen) vekiller; Emin Bey (Erkul), Hasan Fehmi Bey (Kolay), Muhittin Baha Bey (Pars), Mustafa Fehmi Bey (Gerçeker), Necati Bey (Kurtuluş), Osman Nuri Bey (Özpay), Abdullah Servet Bey (Akdağ).

İstanbul Meclisi üyeleriyle birlikte 66 seçim bölgesinden toplam 337 temsilci Meclis’e katılır. Meclis’in adı evvelâ Millet Meclisi iken İstanbul Meclisi üyelerine ek olarak seçilen temsilciler nedeniyle Büyük Millet Meclisi adı kabul edilir. 23 Nisan 1920 günü Büyük Millet Meclisi coşkulu bir törenle açılır. Meclis’in açılmasından kısa bir süre sonra Bekir Sami Bey’in yerine Hacim Muhittin Bey Bursa Valisi olur. Yeni vali ile Bekir Sami Bey, uyum içinde çalışır ve Milli Mücadele hareketi canlanır.

BURSA İŞGAL EDİLİYOR

20 Haziran 1920 tarihinde İtilaf Devletleri’nin temsilcileri, Yunan kuvvetlerinin Anadolu’nun içlerine doğru hareket etmelerine karar verirler. 22 Haziran’da Yunan Ordusu Afyon ve Bursa istikametine doğru hareket geçer. Bu sırada TBMM Ordusu, İtilaf Devletleri’nin organize ettiği iç ayaklanmaları bastırmakla meşguldür. Yunan Ordusu 20-22 Haziran aralığında Akhisar başta olmak üzere Manisa, Uşak ve Balıkesir’in ilçeleri ile merkezini ve Karacabey’i işgal eder. İngilizler 25 Haziran’da Bandırma’ya asker çıkarır. 26 Haziran’da da Mudanya’ya çıkmak ister ama ateşle karşılanır. 6 Temmuz’da bir İngiliz filosu tekrar Mudanya önlerine gelir ve 3 saat bombalar. Aynı günde Gemlik’te de işgal girişimi olur ve ilçe bombalanır. 7 Temmuz 1920 günü de Mudanya İngilizler tarafından işgal edilir.

Aynı gün Yunan Başbakanı Venizelos şu açıklamayı yapar:

“Türkleri akıllandıracak en iyi yol, Mustafa Kemal’i her cephede mağlup etmektir”

Karacabey istikametinden gelen Yunan birlikleri karşısında, mukavemet güçlerinin sayısı çok azdır. Bu nedenle Batı Cephesi Komutanlığı ciddi bir muharebeyi kabul etmez. Zaman kazanmak ve toparlanmak üzere birliklerin Bursa doğusuna çekilmesi kararını alır.

Bekir Sami Bey de 8 Temmuz sabahı Bursa’yı tahliye etmeye başlar.

8 Temmuz 1920 günü Yunan orduları, strateji gereği mukavemetle karşılaşmadan Bursa’ya kolayca girer.

Bekir Sami Bey ile Vali Hacim Muhittin Bey ve beraberindekiler Bursa’dan ayrılışlarından iki saat sonra İnegöl’e ulaşır. Heyet bilâhare Bozüyük’e hareket eder. Bekir Sami Bey 56. Fırka subaylarını bırakarak Eskişehir’e hareket eder. Yine aynı gün işgâl kuvvetlerinin Bursa merkez kumandanlığını yürüten Miralay Mavridis Hükümet Konağı’na gelerek üst kattaki 6 odayı işgal edip yerleşir. 10 Temmuz’da bir Albay komutasında 6’ncı Deniz Alayı, bir dağ topçu bataryası, bir süvari bölüğünden kurulu bir Yunan birliği İnegöl ve Yenişehir istikametinde güvenliği sağlamak üzere Kestel’e doğru ilerler ve Çataltepe ile Kızıltepe mevkiine yerleşir. 4’üncü Alayın 4’üncü Taburu ise İngiliz birliklerinden kenti devralmak üzere Mudanya’ya gider.

Osmanlı’nın imparatorluğun kuruluşundaki başkenti resmen işgal edilmiştir.

BURSA’NIN İŞGALİ VE MECLİS KÜRSÜSÜNDE SİYAH ÖRTÜ

Bursa’nın Yunanlılarca işgali TBMM’de büyük bir üzüntü meydana getirir ve tepki doğurur. Yapılan görüşmelerde bir çok kişi tedbirsizlikle suçlanır. 10 Temmuz günü Trabzon mebusu Hamdi Bey (Nebioğlu) ve 30 arkadaşınca verilen önerge ile, Bursa’nın işgali ve işgal sonucunda oradaki Müslüman halkın uğradığı kötülük ve zülümlerin üzüntüsüne Meclis’in katıldığının bir belirtisi olarak, oturuma yirmi dakika ara verilmesi ve Başkanlık kürsüsünün siyah bir örtü ile örtülmesi istenir. Bunun üzerine oturuma yirmi dakika ara verilir ve kürsü de siyah bir örtü ile örtülür. Bu örtü Bursa’nın özgürlüğüne kadar kaldırılmayacaktır.

Kaynak: Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında İşgal Döneminde BursaDoç. Dr. Adnan Sofuoğlu ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 55, Cilt: XIX, Mart 2003

Gelecek hafta : Bursa’nın işgal günleri…