3

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Seçim, bir devlet ya da toplulukta, yönetilenlerin yönetenleri belirlemesi için yapılan bir işlemdir. 

Seçim, tarihsel olarak insanlığın özgürleşmesini sağlayan en önemli yöneten-yönetilen ilişkisidir. Seçim, toplumu yönetme meşruiyetini üstün ailesinden hatta tanrı temsilcisi olmaktan alan kralın/padişahların yerine, sandığı koymuş, yani yönetme meşruiyetini gökten yere indirmiştir. Dolayısıyla seçim, temsil yetkisi diye bir ilişki ve bunun üzerinde yükselen bir kurumu ortaya çıkarmıştır.

Temsil yetkisi; şartlara uyan kişilerin seçmenler tarafından kendisini temsil etmesi için seçilen kişilere ait bir görevdir.

Bir ülkenin siyasal modelini biçimlendiren temel yasa anayasadır. Ancak, siyasi partiler ve seçim sistemi en az anayasa kadar ülkenin demokrasisini, dolayısıyla temsil edilme biçimini belirleyen en önemli modeldir. Bu nedenle; diyebiliriz ki; seçim ve partiler sistemi, ülkenin anayasası kadar önemli bir yasalarıdır.

Seçim sistemi için oluşturulan model, seçmenlerin parti ya da aday tercihleri üzerinde yönlendirici olan en önemli faktördür.

TEMSİLDE ADALET, YÖNETİMDE İSTİKRAR İKİLEMİ

Demokrasinin ve temsilin olmazsa olmazı, seçim sistemindeki adalettir. Çünkü seçim sistemi, bir yanıyla toplumun eğilimlerini yasama meclislerine yansıtması açısından, diğer yanıyla ülkeyi yönetecek hükümetlerin kurulmasındaki rolü açısından ülkenin kaderinde en önemli etkiye sahiptir.

1900’lü yıllarda başlayan ve özellikle 1929 bunalımından sonra iki temel özellik seçim sistemlerinin modelinin belirlenmesinde etkili olmuştur. Bunlar biri ‘Temsilde Adalet’, diğeri ‘Yönetimde İstikrar’ ilkesidir.

Esas olan şey temsilde adalet olmasına karşılık, toplumsal bölünmelere ve yaşanan krizlere bağlı olarak yönetimsel istikrarsızlıkların sonucunda, “yönetimlerde istikrar” sağlanması amacıyla, seçim sistemlerinde büyük partiler lehine temsilde adaleti ilkesini bozan modellemeler üretilmiştir.

Dolayısıyla günümüzde seçim sistemleri belirlenirken, bu modelden birisine öncelik verilmekte ya da her iki model arasında denge kurulmaya çalışılmaktadır.  Ülkelere ve şartlara bağlı olarak seçim sistemlerinin farklılıkları, bu ilkelere verdikleri öneme göre oluşmaktadır.

BÜYÜK PARTİLERE AVANTAJ SAĞLAMA DÖNEMİ

Genellikle nispi temsil modeli olarak ile ifade edilen seçim sistemi; ‘Temsilde Adalet’ ilkesini ön plan alır ve  seçmenlerin eğilimlerini neredeyse birebir olarak yasama meclisine yansıtır.

‘Yönetimde İstikrar’ ilkesi üzerinden hareket eden seçim sistemleri ise, daha çok nispi temsilin barajlarla bozulduğu, ya da direk çoğunluğun eğilimlerinin egemen olduğu ve büyük partilere avantaj sağlayan, hükümetlerin sayısal üstünlüğünü arttıran seçim modellemesidir. Bu model toplumun görüş ve eğilimlerini yasama meclisine birebir yansıtmaz. Az oy alan parti, aldığı oydan daha az temsilci, çok oy alan parti, aldığı oydan çok daha fazla temsilciye sahip olur. Ne var ki, hükümetlerin sayısal çoğunluğunu arttırdığı ve daha rahat yasa çıkarabildikleri için, “yönetimde istikrar” kazanıldığı düşünülmektedir.

Bugün Türkiye’deki temel tartışma ve itirazlarda bu noktada toplanmaktadır. Muhalefet seçim sisteminin temsilde adaleti bozduğu ve bu nedenle barajın kaldırılması ya da düşürülmesi gerektiği tezini ileri sürmektedir.

SEÇİM SİSTEMİ MODELLERİ

Seçim sistemlerini en kaba tabirle üçe ayırmamız mümkündür. Bunları; “çoğunluk sistemi”, “nispi temsil sistemi” ve “ karma sistem” olarak  adlandırabiliriz.

Ancak Osmanlı ve Cumhuriyetin tek parti döneminde uygulanan seçim modelini de kısaca bilgi açısından aktarmak istiyorum.  Osmanlıda ve Cumhuriyet döneminde 1943 seçimlerine kadar iki dereceli seçim sistemi vardır. Bu sistemde, ön seçmenler (müntehib-i evvel) yani halkın tümü bulunur. Bunlar İkinci seçmen dediğimiz (müntehib-i sani) seçmenleri seçer ve bu ikincil seçmenler,  seçimlerde milletvekillerini seçmektedir. Bunun demokrasiye uyarlanmış bir modeli, halen ABD’de uygulanmaktadır. Çok partili sisteme geçişle birlikte bu sistem ülkemizde terk edilmiş, önce (1946-1957) çoğunluk, 1961’den sonra nispi temsil, 12 Eylül 1980’den sonra barajlı nispi temsil sistemine geçilmiştir.

Yarın : SEÇİM SİSTEMLERİ -2 “Çoğunluk Sistemi Nedir?”